Шекараға бағынбайтын өнер: Отандық театрлардағы ашық сахналарға көзқарас

Иә, қашанда «малым жанымның садағасы, жаным арымның садағасы» деп ұятты бәрінен биік қойған халықпыз. Ата-бабамыз талайлы тағдырында сан түрлі қиындықты бастан кешіп келсе де, арына кір келтірмеді. Осындай идеологиямен өскен қазақ театрдағы ашық сахнаны көргенде шошиды, сынайды, табалап жатады. Дегенмен өнер – ол шекарамен бекіте алмайтын, бітеп қоя алмайтын үлкен құдірет.

Ұят деп өнер арқылы бөліскің келетін сезімдерді, соларды ашу үшін, көрерменнің жан-дүниесін ерекше күйге бөлейтін сахналарды мүлдем көрсетпеу өнерге деген қастандық іспетті. Адамның шын өміріндегі эмоцияларды қалай мүлдем жоққа шығарып тастап, екі ғашықты екі жағаға сүйреп, тек өлең оқи берумен қашанға дейін шектелеміз?! Сондықтан ашық элементтері бар қойылымдарды ұят деп басып тастамай, түсінуге, эстетикалық ләззат алуға асықсақ, мүмкін ұтармыз?! Қазіргі заманғы театр өнері өзін еркін білдірудің жаңа формаларын іздеп, дәстүрлі қойылымдардың шегінен шығып, ашық сахналар арқылы жаңа көрініс қалыптастыруда. Бұл бағыт тек Қазақстанда ғана емес, әлемнің түкпір-түкпірінде де өз орнын табуда, әрі театрдың дәстүрлі ұғымдарын кеңейтіп, қоғамдық пікір, белсенді реакция тудырады. Осындай батыл ізденістердің бірі – эротикалық ашық сахналар, онда өнер жолында сезімталдық пен ашық сахналар эстетикасы маңызды құрал ретінде пайдаланылады. Мұндай қойылымдарда эротика кейіпкерлердің ішкі әлемін, эмоцияларын және сезімталдық пен ақыл-ой арасындағы нәзік тепе-теңдікті бейнелеуде маңызды рөл атқарады. Өнердегі эротикалық сезімдер дене мен рух арасындағы шекараны, тыйым салынған мен қабылданғанның арасындағы айырманы бейнелеу құралы ретінде қызмет етеді. Ашық сахна көрерменге сезімталдықты жаңа қырынан танып, оны адамның табиғатының бөлінбес бөлігі ретінде қабылдауға мүмкіндік береді. Эротикалық сахналар көрерменнің шынайы қызығушылығын тудырып, қойылым аяқталған соң кері байланыс пен пікірталасқа себепші болады. Бұл режиссерлер мен актерлерге өз идеяларын қайта қарап, жетілдіруге мүмкіндік береді. Қазақстанда дәстүрлі құндылықтар мен әдеп нормалары маңызды рөл атқарады, сондықтан эротикалық элементтерді сахнада көрсету қоғамда әртүрлі пікір туғызады. Бір жағынан, мұндай қойылымдар өнердің жаңа мүмкіндіктерін ашады және шығармашылық еркіндікті арттырады, ал екінші жағынан, консервативті топтар мұндай эксперименттерді сынға алады, оларды әдеп нормаларын бұзатын қадам деп бағалайды. Алайда ашық формат өнер туындысы мен көрермен арасындағы диалогқа мүмкіндік береді, сондықтан режиссерлер мен актерлер эротиканы тек провокация ретінде емес, терең эстетикалық және интеллектуалды мазмұнды жеткізуші құрал ретінде қолдануға тырысады. Қазақстанның кейбір тәуелсіз және эксперименталды театрлары эротикалық ашық сахналарды өз бағдарламаларына енгізе бастады. Мұндай жобалар әдетте заманауи театр фестивальдері аясында немесе жеке эксперименталды қойылымдар ретінде жүзеге асады. Олар келесі мүмкіндіктерді ұсынады:

• Авторлық идеяларды көрсету. Режиссерлер мен шығармашылық топтар өздерінің ерекше көзқарастарын және эксперименталды жобаларын кең аудиторияға ұсыну арқылы өнердегі жаңа тенденцияларды қалыптастыруға үлес қосады.
• Сезімталдық пен өнерді үйлестіру. Эротикалық мотивтер арқылы дене мен рух арасындағы нәзік шекараны көрсетуге, адамның табиғатының бөлінбес бөлігі ретінде эротиканы қабылдауға мүмкіндік беріледі.
• Табуды бұзу және жаңа формаларды іздеу. Дәстүрлі шектеулерден бас тартып, режиссерлер мен актерлер өздерінің шығармашылық идеяларын еркін жүзеге асырып, өнер тілін дамытуға жағдай жасайды.
• Көрерменмен белсенді байланыс. Бұл форматта қойылым аяқталған соң көрермендермен диалог жүргізіліп, олардың көзқарастары мен ұсыныстары ескеріледі.
• Жастар аудиториясын тарту және олардың эстетикалық тәжірибесін байытуға. Мұндай жобалар заманауи театр фестивальдері аясында немесе жеке эксперименталды қойылымдар ретінде іске асырылып, эротика өнер туындысының мазмұнын тереңдетуге және жаңа көзқарастар қалыптастыруға үлес қосу.

Ашық сахналарды жүзеге асыру барысында бірқатар қиындықтар туындайды, мәселен мәдени-әлеуметтік тосқауылдар. Дәстүрлі әдет-ғұрыптар мен моральдық нормаларды қатаң ұстанатын кейбір топтар тарапынан бұндай өнер эксперименттері сынға ұшырауы мүмкін. Алайда мемлекет, демеушілер және шығармашылық қауымдастық арасында конструктивті диалог орнатылып, қажетті қолдау көрсетілсе, ашық сахналар Қазақстан театр өнерінің дамуына жаңа серпін бере алады. Олар өнер туындыларын жаңғыртып, көрерменнің эстетикалық қырларын кеңейтіп, халықаралық деңгейде де бәсекеге қабілеттілікке ықпал етеді. Әлемнің көптеген елдерінде эротикалық ашық сахналар театр қозғалысының ажырамас бөлігіне айналып, келесі мақсаттарға қызмет етеді:

• Сексуалдылық пен адам арасындағы қарым-қатынасты, жеке тұлғаның өзін-өзі білдіру мәселелерін зерттеу;
• Жаңа технологияларды, мультимедианы және интерактивті элементтерді қолдану арқылы қойылымдарды жаңғырту;
• Гендерлік стереотиптерге қарсы тұрып, шығармашылық еркіндікті қамтамасыз ету

Мысалы, Еуропа, АҚШ және Латын Америкасы елдерінде мұндай эксперименталды қойылымдар жоғары кәсіби деңгейде дайындалып, өнердің жаңа формаларын қалыптастыруда маңызды рөл атқарады.

Қазақстан мен әлем театрларындағы эротикалық ашық сахналар – бұл дәстүрлі театр шеңберінен шығып, өнердің жаңа бағыттарын іздеген батыл эксперимент. Олар эстетикалық тереңдік пен эмоцияның үйлесімін ұсына отырып, өнер мен адам табиғатының нәзік қырларын ашады. Кедергілерге қарамастан, мұндай қойылымдар шығармашылық еркіндікті арттырып, мәдени диалогқа ықпал етеді. Болашақта бұндай ашық сахналар заманауи театр өнерінің ажырамас бөлігіне айналып, еліміздегі және әлемдегі мәдени кеңістікті байытып, шығармашылықты жаңа деңгейге көтереді деп сенуге болады.

Сәния ИБРАЕВА