Jastar janary Ұлттық, қоғамдық-мәдени ақпараттық порталы
Қаржы пирамидаларының қаптауына адамдардың қосымша табыс көзін іздеуі себеп екен.
Сурет: www.gov.kz
Көшеде сізге бейтаныс біреу «1000 теңге бере тұршы, ертең дәл осы жерге 2000 теңге қылып қайтарып берем» десе сенесіз бе? Сенбейсіз әрине. Қаржы пирамидасы да сол бейтаныс адам.
Біз көп жағдайда себебімен емес, салдарымен күресеміз…
Таяуда елімізде қаржы пирамидаларының тізімі жарияланды. «Ақша салмастан бұрын тексеріп алыңыз», – дейді жауаптылар. Бірақ бұл мәселені шеше ме?
Көпшілік неге ауадан ақша жасағысы келеді? Қаржы пирамаидалары неге көбейіп жатыр? Онымен қалай күресеміз? Алаяқтық деген өзі қашан, қай кезде, қайдан пайда болды? Сәл шегініс жасап көрейікші…
Алдап-арбаудың әсіресе, дамыған кезі 90-жылдардың басы болатын. Естеріңізде болса, сол кезде Ресейді дүрліктірген Мавродидің «МММ» қаржы пирамидасынан миллиондаған адам зардап шекті. Оңай ақшаны ұсынғандар өздерін «алаяқпыз» деп есептеген жоқ, ал халық «кәсібі» күмәнді болса да, оларға сенді. Неліктен осынша адам бар жиған-тергенін осы пирамидаға салды? Өйткені сол кезде өндірістер тоқтады. Салдарынан, халықтың табыс көзі, оның көлемі азайды. Демек, қоғамда табыс мөлшері азайған кезде, осындай алаяқтардың дәуірі дүркірейді.
Ал қазіргі қоғамда біз нені байқап отырмыз? Жаппай қымбатшылық. Қант-майдан бастап бәрінің бағасы өсіп жатыр бірақ, халықтың жалақысы сол баяғы қалпында қалды. Еш өзгеріссіз. Яғни, табыс азайды, күнкөріс мүмкіндігі төмендеді. Ол аздай, пандемия, экономикалық кризис те жығылғанға жұдырық болды. Осы кезде адам не істейді, қосымша табыс көзін іздей бастады. Сұрағанға берген қаржылық пирамидалары да, оңай табыстың көзін ұсынып, қаптап шығады. Амал жоқ, адамдар алаяқтардың арбауына түседі.
Мәселені қалай шешеміз? Қылмыстық кодекс арқылы жазалап, алаяқтарды жеңе алмасымыз анық. Бұл кеселден шығудың жалғыз жолы-кешенді күрес: жұмыссыздықты азайту, еңбегіне сай ақы төлеу. Бай-бақуатты елдерде қаржы пирамидалары туралы естідіңіз бе? Жоқ. Өйткені халықтың табысы күнкөрісіне жетеді. Демек, осы айласы көп, пайдасы жоқ қаржы пирамидаларының азайып не көбеюі елдегі әл-ауқаттың индикторы болмақ.
****
Қаржылық пирамида – ақшаны немесе өзге мүлікті не оған жеке және (немесе) заңды тұлғалардың құқығын тартудан кірісті қабылданған міндеттемелерді қамтамасыз ететін кәсіпкерлік қызметке тартылған қаражатты пайдаланбай тарту жөніндегі заңсыз қызметті осы активтерді қайта бөлу және басқа адамдардың жарналары есебінен бір қатысушылардың баюы жолымен жүзеге асыратын ұйым.
Қаржы пирамидаларының негізгі түрлері:
Сонымен қатар қаржы пирамидалары қаржы пирамидаларының келесі белгілеріне ие:
— Жоғары кірістілік, пассивті кіріс туралы уәде бере отырып, бұқаралық ақпарат құралдарында, интернет-ресурстарда, оның ішінде әлеуметтік желілерде жаппай жарнама;
— Компания клиенттерден жылжымалы немесе жылжымайтын мүлікті нарықтық бағадан жоғары бағамен сатып алуды ұсынады (үш айдан бастап бөліп-бөліп немесе ең төменгі пайыздық мөлшерлеме бойынша), сондай-ақ керісінше клиенттерге жылжымалы немесе жылжымайтын мүлікті нарықтық бағадан төмен бағамен сатып алуды ұсынады (міндетті аванстық төлеммен);
— Белгілі бір сомаға тауарды/қызметті сатып алу және қосымша бірнеше тұлғаны тарту (бұл ретте бөлшек сауда жоқ) міндетті шарт болып табылады;
— Лицензияны/есептік тіркеуді қоса алғанда, бірақ онымен шектелмей, ҚНРДА болмауы:
- банк қызметіне, оның ішінде депозиттер тарту, кредиттер беру, аударымдар мен төлемдерді жүзеге асыру және т. б. бойынша.;
- бағалы қағаздар нарығындағы қызмет;
- сақтандыру нарығындағы қызметті;
- микрокредиттер беру жөніндегі қызмет;
- коллекторлық қызмет.
Жеке тұлғаның карточкалық шотына, не төлем ұйымдарының терминалдары арқылы электрондық әмиянға ақша енгізу жүзеге асырылады;
— Компанияның, жеке тұлғаның немесе қоғамдық жобаның қызметі туралы нақты анықтама жоқ (бірегей қызмет туралы мәлімдеме).
— Компанияның немесе Жобаның қызметіне кейіннен қатысу үшін алдын ала (арнайы) жарналардың болуы.
— Нарықтық көрсеткіш деңгейінен едәуір жоғары табыстылықтың жария уәдесі.
— Табыстылыққа кепілдік беру (банк салымдарынан басқа қаржы нарығында тыйым салынған);
— Атауларда, символизмдерде, жарнамаларда сөздер мен сөз тіркестерін немесе оларды танымал компанияларға, брендтерге ұқсайтын символизмдерді қолдану.
— Компанияның, жеке тұлғаның немесе жария жобаның өз қызметін растай алмауы (тартылған қаражатты орналастыру бағыттары, оларды орналастыру туралы ақпарат). Көбінесе «қаржы пирамидалары» өз қызметін жоғары табыстылықпен байланысты салаларда жүргізетіндерін мәлімдейді: мұнай өндіру, алтын өндіру, құрылыс, микроқаржы қызметі, Forex нарығы.
Қаржылық пирамидалардың әртүрлі түрлері бар, бірақ ерекше белгілерге назар аудара отырып, сіз өзіңізді және жақындарыңызды қауіпсіздендіріп, тарту қаупін азайтуға болатынын еске саламыз.
Сонымен қатар, ҚНРДА сайтында заңсыз қызмет белгілері (лицензияланбаған инвестициялық делдал белгілері, қаржы пирамидаларының белгілері) бар ұйымдардың тізімі жарияланды. Көрсетілген тізімде ҚНРДА азаматтардың шағымдары түскен қаржы пирамидаларының белгілері бар ұйымдар бар.
Сізге қаржы пирамидасының қатысушысы болу ұсынылған жағдайда, дереу тұрғылықты жеріңіз бойынша құқық қорғау органдарына, ІІМ мен ҚМА-ге жүгінуіңіз керек.
Сондай-ақ, қаржы нарығында заңсыз қызметті жүзеге асыруға күдік туындаған жағдайда ҚНРДА жүгіне аласыз. Қаржы реттеушісіне «FingramotaOnline» мобильді қосымшасының» қаржы пирамидалары және қаржылық алаяқтық» бөлімі арқылы немесе Call-орталықтың нөмірі бойынша хабарласуға болады: +7 727 237 1000 (жұмыс уақыты: жұмыс күндері сағат 9.00-ден 17.00-ге дейін).
Қаржылық сауаттылықты арттыру мәселелері бойынша ҚНРДА сондай-ақ халықпен коммуникацияның мынадай арналары пайдаланылады:
— ҚНРДА gov.kz ресми сайты және арнайы білім беру жобасы Fingramota.kz халық пен бақ үшін ақпараттың бірыңғай терезесі болып табылады;
— «FingramotaOnline» мобильді қосымшасы халыққа қаржы өнімдеріне, олардың шарттарына және қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқықтарын қорғауға қатысты агенттік мамандарының жедел кеңестерін алуға мүмкіндік береді;
— студенттер, зейнеткерлер, өңірлердің тұрғындары, квазимемлекеттік компаниялардың журналистері мен қызметкерлері кіретін халықтың нысаналы топтары үшін қаржылық сауаттылық бойынша мамандандырылған дәрістер-тренингтер. банк қызметіне, оның ішінде депозиттер тарту, кредиттер беру, аударымдар мен төлемдерді жүзеге асыру және т. б. бойынша.; бағалы қағаздар нарығындағы қызмет; сақтандыру нарығындағы қызметті; микрокредиттер беру жөніндегі қызмет; коллекторлық қызмет.
