Jastar janary Ұлттық, қоғамдық-мәдени ақпараттық порталы
Фото: kz.kursiv.media
Махаббатсыз, сезімсіз көңіл жетім,
Мұндай күйде түсің де, өңің де – түн.
Фариза ақынның жазғанындай, махаббатсыз әлем қара түнек іспетті. Қанша уақыт өтіп, заман өзгерсе де сезімдер өзгермейді. Кешегі Қозы мен Баян, Қыз Жібек пен Төлеген, Еңлік пен Кебек жұптарының махаббаты –бүгінге дейін көпке үлгі. Адалдық пен шынайылыққа негізделген олардың махаббат оқиғасын ұмытпай, мейрамға айналдырғанымыз осының дәлелі. Дегенмен біздің қоғамда бізге бөтен, тарихы, мағынасы алыс мейрамдардың бары жасырын емес. Мысалы, Әулие Валентин күні – әлемнің көптеген елдерінде кеңінен тойланатын мереке, алайда біздің қоғамда екіұшты пікір тудырады.
Біздің жастарымыздың арасында да кеңінен таралып, ерекше ықыласпен атап өтіліп жүргенін жоққа шығара алмаймыз. Біреулер үшін бұл – махаббат пен сүйіспеншіліктің символы, ал басқалар үшін – жаһандану арқылы таңылған батыстық дәстүр. Шығыс пен Батыс мәдени ықпалы тоғысқан Қазақстанда бұл мереке туралы пікірталастар ұлттық болмыс, мораль және қарым-қатынастардың коммерциялануы сынды кеңірек мәселелерді қозғайды. Көпшілік бұл күнді «ғашықтар мерекесі» ретінде қабылдап, оның шығу төркіні мен мән-маңызын жете түсінбесе де, атап өтуге асығады. Әулие Валентиннің өмірі туралы нақты тарихи мәліметтер өте аз, ал оның өмірбаяны көбіне аңыздар мен түрлі деректерге негізделген. Әулие Валентин туралы негізгі нұсқалар:
- Ғашықтарды некелестірген діни қызметкер.
Аңыз бойынша, III ғасырда Рим императоры Клавдий II жауынгерлердің некеге тұруына тыйым салған, өйткені үйленген ерлер соғысқа барғысы келмейді деп есептеген. Валентин бұл заңға қарсы шығып, ғашықтарды жасырын түрде некелестіргені үшін тұтқындалып, өлім жазасына кесілген.
- Христиан тұтқындарға көмектескен діни қызметкер немесе епископ.
Басқа дереккөздерге сүйенсек, Валентин христиандарға қарсы қуғын-сүргін кезінде тұтқындалған және оларды түрмеден босатуға көмектескен. Осы әрекеті үшін ол өлім жазасына кесілген.
- Түрме басшысының қызына ғашық болған тұтқын.
Бір аңызда Валентин түрмеде жатып, түрме басшысының қызына ғашық болғаны айтылады. Ол қыздың көзі көрмейтін еді, ал Валентин оның көру қабілетін дұға ету арқылы қайтарған деседі. Өлім жазасы орындалмас бұрын, ол қызға «Сенің Валентинің» деген хат қалдырған, бұл кейіннен Валентин күніне хат жолдау дәстүрінің бастамасы болған. Ресми деректерде кемінде екі (кейбір мәліметтерде үш) Валентин есімді діни қызметкер болғаны айтылады, олардың барлығы III ғасырда Рим империясында христиандық сенімдері үшін қаза тапқан. Бірақ олардың нақты қайсысы ғашықтарды некелестіргені немесе түрмеде отырғаны белгісіз. 496 жылы Папа Геласий I «14 ақпанды Әулие Валентин күні» деп жариялады. Бұл күн Римдегі Луперкалий атты пұтқа табынушылық махаббат мерекесін алмастыру үшін енгізілген болуы мүмкін. Алайда, шын мәнінде, бұл мереке біздің ұлттық құндылықтарымыз бен дінімізге мүлде сәйкес келмейді.
Ол мәңгілік махаббат пен таза сезімдерді дәріптеуден гөрі, жеңілтектік пен орынсыз әрекеттерге жол ашатын жағымсыз жоралғылардың біріне айналған. Өкінішке қарай, бұл жат мәдениет үлгісі ұлттық болмысымызға қайшы болса да, жастардың санасына терең сіңіп, қалыпты әдетке айналып барады. Бұл мерекеге қарсы пікір айтушылар оның батыстық өмір салтын насихаттайтынын және қазақы махаббат, неке мен ер мен әйел қарым-қатынасының дәстүрлі түсінігіне қайшы келетінін айтады. Қазір «Валентин күні» сияқты мерекелердің таралуы адам мен қоғамның рухани құндылықтарын әлсіретіп, ұлттық болмысымызға жат мәдениетті қалыптастыруға ықпал етуде. Өкінішке қарай, қоғам мұндай шеттен келген дәстүрлерді ойланбастан қабылдап, өз өміріне енгізіп үлгерді. Бұл адамның махаббат пен достық сияқты асыл ұғымдарға жеңіл қарауына, соның салдарынан отбасы институтының әлсіреуіне алып келуі мүмкін. Қазақстанда да, әлемдегі көптеген елдердегідей, «Әулие Валентин күні» бизнестің табыс көзіне айналған. 14 ақпан қарсаңында дүкендер, мейрамханалар мен гүл сататын орындар жарнамалық науқандарын күшейтіп, адамдарды сыйлық алуға, кешкі ас ұйымдастыруға және мерекелік көңіл-күй жасауға ынталандырады.
Көпшілік бұл үрдісті шынайы сезімдерді тұтынушылық мәдениетке алмастыру ретінде қабылдайды. Батыстық фильмдер мен әлеуметтік желілердің ықпалымен жастар бұл мерекеге аса мән беріп, қосымша шығындарға ұрынады. Ал бұл үміттің ақталмауына және көңіл қалуға әкелуі мүмкін. Бұл мерекенің жастарға тигізетін ықпалы ерекше алаңдаушылық тудырады. Оны қазақ мәдениетінде қабылданған, өзара құрмет пен сабырлыққа негізделген берік қарым-қатынастар қағидаларына қарсы қояды. Егер осындай мерекелер көбейе берсе, шынайы махаббаттың қадірі кетіп, ол уақытша көңіл көтеру мен жеңіл-желпі қарым-қатынастарға айналады.
Мұндай үрдіс Исламның қағидаларына да, ата-бабаларымыз ұстанған моральдық-этикалық құндылықтарға да қайшы келеді. Қазақстанда ұлттық мәдени құндылықтарымызға сай Қозы Көрпеш мен Баян Сұлу күні бар, оған қоса махаббат пен сыйластықты көрсету үшін арнайы бір күнді күтудің қажеті жоқ деп білеміз.
Сәния ИБРАЕВА,
Л.Гумилев атындағы ЕҰУ студенті
