Жастар баспанаға қалай қол жеткізе алады?

Қазір тұрғын үй алуға қаржы жинау оңай емес. Жалдалмалы пәтерде тұратын адамдар үшін бұл тіпті қиын. Елімізде жастарды, көпбалалы, мүмкіндігі шектеулі жандарға қолдау мақсатында мемлекеттен түрлі бағдарламалар бар, сол арқылы оларға пәтерлер жеңілдетілген шарттармен беріледі.

Сурет ашық интернет көздерінен алынды

Елімізде жастарға баспаналы болуға берілген мүмкіндіктердің бірі сатып алу құқығынсыз пәтерді жалға алуға болады, одан бөлек Отбасы банк пен облыс және қала әкімдігі беретін жеңілдікті ипотекасы бар. Және де Отбасы банктің өз бағдарламасы бойынша жас отбасыларға берілетін жеңілдетілген бағдарламасы бар. Бұл бағдарламалар тек Астана, Алматы және Шымкент тұрғындарын қамтиды, сонымен қоса өзінің және отбасы мүшелерінің атында баспана болмау керек. Астана, Алматы не Шымкентте кемі үш жыл тұрақты тіркелу қажет. Сонымен қатар жастарға арналған бағдарламалар Астана, Алматы, Шымкент қалалары мен Жетісу, Ақтөбе, Алматы, Қарағанды, Қостанай, Жамбыл, Абай, Ұлытау облыстарын, БҚО-дағы Бөрлі ауданы, Атырау қалаларында бар. Оған мұғалім, дәрігер, журналистер, мәдениет, спорт, әлеуметтік сала мамандары, коммуналдық мекеме, полиция, ТЖД қызметкерлері және тағы басқалар қатысуға мүмкіндіктер бар.

Осы орайда тұрғын үй сарапшысы Қайрат Қожановпен сұхбат жүргізген едік. Сарапшының айтуынша, үй алуды алдын ала жоспарлап, тиімді бағдарламаларды іздеу керегін айтады. «Бірден үлкен, қымбат үйге жүгірмей, аздан бастаған дұрыс» дейді маман.

– Қайрат мырза, елімізде жастарға баспана алуға қандай жеңілдіктер қарастырылған осы жайлы атап өтсеңіз?

– Қазір халыққа тиімді ипотекалық бағдарламаларды түсіндіріп, қаржылық сауаттылықты арттыру бойынша қызмет етіп келемін. Ең алдымен, жастарға арналған екі жеңілдетілген бағдарламаны айтқым келіп отыр. Бізде өңірлік бағдарламалар Алматы қаласынан болса, «Алматы жастары», Астана қаласынан болса «Елорда жастары», «Тараз жастары» сияқты арнайы тұрғын үй бағдарламалары бар. Бұл бағдарламалардың шарты бойынша, сізге алғашқы жарнаңыз болуы шарт, яғни алатын үйіңіздің 10%-ы болуы керек. Мысалы, сіз 18 миллионның үйін алғалы жатырсаңыз, 1 800 000 миллион ақшаңызды алғашқы жарна ретінде салуыңыз қажет. Кез келген жеңілдетілген, жеңілдетілмеген, арнайы, арнайы емес бағдарламаның барлығында алғашқы жарна міндетті түрде болуы керек.

Және үй алушының несие тарихы жақсы болуы керек және міндетті түрде табыс көзі болуы керек. Осы үш шарттың талаптары орындалып тұрса, үй алуға болады.

Ал екінші бағдарлама – жақында ғана шыққан «Отау», «Наурыз» ипотекалық бағдарламасы. Бүкіл Қазақстан бойынша жұмыс жасайды. Бұл жерде де 35 жасқа дейінгі жастарға басымдық берілген. Және олардың осы бағдарлама бойынша өту деңгейі жоғары.

Жаңа жоғарыда атап өткен бағдарламалар бойынша үй алу үшін міндетті түрде Отбасы банкінде депозит болуы керек.

 – Сонда үй алуды ертерек, алдын ала жоспарлау қажет пе?

– Тікелей осы жастарға арналған бағдарламалармен үй алу үшін міндетті түрде алдын ала жоспарлап, дайындалу қажет. Мысалға, егерде сіздің туысыңыз, жақыныңыз сіздің атыңызға бір үйді ауыстыра тұрайыншы десе, сізді осы екі бағдарламаға қатысуға деген мүмкіндігіңіз шектеледі. Cебебі бұл бағдарламалардың шарты бойынша, атыңызда бес жылға дейін үй болмауы керек. Егер үйленген болсаңыз өзіңізде де, жолдасыңызда да.

Осы бағдарламалардың шартын алдын ала білсеңіздер, біреудің үйін атыңызға қоймауыңыз керек және алдын ала алатын үйіңіз бойынша, алатын бағдарлама бойынша жоспар құрасыз. Одан кейін, бес жыл үй болмағанын дәлелдейтін анықтама құжатын аласыз, табыс көзін растайсыз, одан кейін несие тарихын таза ұстайсыз. Ал енді алғашқы жарнасы төмен адамдарға бұл 10% ипотекалық бағдарламаны ең тиімдісі деп ойлаймын. Егер кез келген басқа бағдарламаларда кемінде 20% алғашқы жарнасы болуы керек, одан бөлек банктік үстемақысы жоғары болады. Табыс көзі жетпей жатырған жағдайда екі кісіні кепілдік ретінде (гарант) ретінде ата-анаңызды, досыңызды, әріптесіңізді шақыруға болады.

– Алғашқы жарнаны тезірек жинау үшін ақшаны қалай дұрыс жинаған дұрыс?

– Егер сіздер ерлі-зайыпты болсаңыздар, отбасыда кім ақшаны жақсы ұстайды сол кісінің жинағаны дұрыс дер едім. Мысалы, сіздің отбасыңызға 300 мын теңге жалақы түсті делік, қайсысы қай жерге кететіндігін дұрыс есептей алу керегін білсе, сол кісі жинақтағаны дұрыс.

Бізде көп жағдайда артық, керек емес немесе аса қажетті емес заттарды сатып алатын кездеріміз көп болады. Мысалға, бөліп төлеу, пайдасыз несиелер деген секілді. Мен осы жерде жапондық тәсіл бойынша алғыңыз келетін затты жеті рет сұрау қажет дер едім, жеті рет өзіңізге «не үшін қажет» деген сұрақты қайталап қойыңыз.

Осылайша, сараптап, ойланып шешетін болсаңыз, алғалы тұрған затыңыздың сізге қаншалықты қажет, қажет емес екендігін түсінеміз. Біз көбінесе қажеттілікке емес, қалауымызға жұмсаймыз. Нәтижесінде, үлкен мақсаттарға ақша жиналмай қалады.

Осы орайда бізге үй алуға келетін 700-900 мың теңге жалақы алатындар, алғашқы жарнамыз жоқ, жинай алмаймыз деп жатады. Ал 300 мың теңге жалақы алса да едәуір ақша жинап келетіндер бар. Сондықан бұл жерде мен тек жалақының мөлшері ғана әсер етеді деп айтпайтын едім. Адамның өзіне байланысты. Нақты мақсат қойып, жоспарлай білу қажет.

– 20% алғашқы жарнасы бар адамдар тезірек үй алғаны дұрыс па немесе 50% жинаған дұрыс па, қалай ойлайсыз?

– Бұл жерде әр адамның өзінің жағдайына байланысты, егер сіз пәтер жалдап тұратын болсаңыз және де алғашқы жарнаңыз өте аз болса, 50% жинау қиындау болса, 20%ын жинап баспана алуға кеңес берер едім. Ал енді өзіңізге сенімді болып, болашақта мен 50% алғашқы жарнаны жинай аламын десеңіз, онда солай алсаңыз болады. Ал егер сіз 20% бойынша алып, бірақ 30%-ын алдын ала ертерек жауып тастаймын ғой деп өзіңізге сенімді болсаңыз, бұл да жақсы. Оған артық айыппұл салынбайды, керісінше ол кезде банктің үстемақысы төмендейді.

– Елімізде көпбалалыларға, мүмкіндігі шектеулі жандарға қандай тиімді бағдарламалар қарастырылған?

 –  Көпбалалы, жұмысқа жарамайтын адамдар үшін мемлекет тарапынан әлеуметтік осал топтарға арналған көпбалалы, жалғызбасты немесе бірінші, екінші топтағы мүмкіндігі шектеулі жандарға арналған бағдарламалар да бар.

Мысалы, «Бақытты отбасы» бағдарламасы бар. Бұл жерде 10% алғашқы жарна қажет болады және банктің жылдық үстемақысы 2% болады. Бұл жердегі шарт мемлекет тарапынан салынатын үйлер, олар тек таза әрленген үйлер, тек заттарын алып келе қояды, ал одан бөлек, нарықта 80-90% баспана әрленбеген, сондықтан да бұған қарағанда ол тиімдірек болады. Бірақ бұның бір жаман жағы атыңызда 5 жыл үй болмауы керек, белгілі бір деңгейде отбасыңызға жалақыңызды бөлгенде белгілі бір мөлшерден асып кетпеуі керек, үй кезегінде тұруыңыз керек. Осы талаптардың барлығынан өткеннен кейін ғана сіз байқауға қатыса аласыз. Талаптарға сай болып тұрғанымен байқаудан бір жылдан, он жылға дейін өте алмауыңыз мүмкін. Соның себебінен қазір көптеген адамдар басқа бағдарламаларға қатысып жатыр. Мысалы, «Наурыз» бағдарламасы жақында шыққан тиімді бағдарлама деп айтар едім. Сондай жандарға 7% бойынша беріледі. Бұл да бір көмек. Ал қарапайым ешқандай санатқа кірмейтін кісілерге «Наурыз» бағдарламасы 9%-бен беріледі.

Енді мысал ретінде келтірсек, сіз 30 миллион теңгенің үйін 9%-бен алатын болсаңыз, ай сайынғы төлем 303 000 мың теңгенің шамасында шығады. Ал 7% бойынша алғандарға 250 000 мың теңге шамасында шығады.

– Қазір бірінші нарықтағы үйлер сұраныста ма әлде екінші нарықтағы үйлер ме?

– Дәл қазіргі уақытта екеуі де сұраныста. Бірақ көбінесе бірінші нарықта тиімді ипотекалық бағдарламалар бар болғаннан кейін халық амалдың жоқтығынан құрылыс компанияларынан алуға мәжбүр. Неге? Біріншіден, «Наурыз», «Отау» ипотекалық бағдарламалары тек бірінші нарықтағы үйлерге арналған. Себебі мемлекет бізде құрылыстың жүргенін, жұмыстың жүргенін, жұмысшыларға жұмыс болғанын қалайды. Сол себепті бізде бірінші нарықтағы үйлерге сұраныс көбірек. Екінші нарықта өкінішке қарай тиімді бағдарламалар жоқ деп айтуға болады, тек 50/50-ден басқа, сондықтан да ол жағынан сәл сұраныс азайды деп айтуға болады. Сондықтан да бірінші нарыққа қарағанда бағалар арзандау және әрі қарай да сіз бағаны түсіре аласыз.

– Ал қайсысын алған тиімді бірінші нарық па, екінші нарықтан ба?

 – Бірінші нарықтың жақсы жағы қара әрлеуде болады, ол әрине айтарлықтай жақсы емес, бірақ сіз өзіңіздің қалауыңыз бойынша жөндеу жұмыстарын жасай аласыз. Екінші мәселе, кез келген жаңадан салынған құрылыс заманауи стандартарға сәйкес келеді. Үшіншіден, ипотеканың тиімділігі ай сайынғы төлем аздау болады.

Бірінші нарықтың жаман тұсы, ипотека төлейсіз, жөндеу жұмыстарын жасайсыз бұл шығын дер едім. Бізде қазір құрылыс заттары да, жөндеу жұмыстары да қымбат. Екінші нарыққа келсек, ол тиімді ипотекалар аз болғандықтан оған сұраныс аздау. Сондықтан кез келген үйді аларда оның бағасын түсірте аласыз, саудаласа аласыз, және де бір жақсысы ол жерде жиһазбен жабдықталған дайын үйді алуға мүмкіндігіңіз бар.

Қазіргі кезде «Алматы жастары» бағдарламасы да сұранысқа ие, бұл бағдарламамен пәтер алу үшін атында 5 жылға дейін үй болмауы керек, Алматы қаласында тіркеуі бар, кемінде 6 ай жұмыс істеген, 20 миллионға дейінгі үйді алғысы келетіндердің сұранысы осы бағдарламаға түседі. Ал егер кімде-кім үш бөлмелі үй алғысы келетін адамдар болса, оларға «Алматы жастары» бағдарламасы тиімсіз. Бұл жерде әр адамның жағдайына байланысты бағдарламаға деген сұраныс болады. Ал «Наурыз» ипотекасы бойынша 20% бастапқы жарнасын құйып, 36 миллион теңгеге дейінгі пәтерді ала аласыз.

Тағы да бір мысал, егер де сіздің атыңызда үй болса, бес жылдың ішінде Алматы қаласында жұмыс жасамаған болсаңыз, сізге екінші үй алғыңыз келетін болса, коммерциялық банктердің 20% бағдарламасымен алуға болады. Немесе 50% ақшаңыз болса, Отбасы банкпен алуға болады. Алайда соңғы кездері Отбасы банктің талаптары күшейтілгеннен кейін адамдардың ол банкке деген сұранысы азая бастады.

Перизат САПАРОВА,

Jastar janary